TSH

TSH – oznaczenie i rola w diagnostyce tarczycy

Badanie stężenia TSH (hormonu tyreotropowego, tyreotropiny) jest podstawowym testem laboratoryjnym wykorzystywanym do oceny funkcji tarczycy oraz monitorowania leczenia jej chorób. TSH jest hormonem produkowanym przez przysadkę mózgową, którego stężenie zmienia się w odpowiedzi na poziomy hormonów tarczycy: tyroksyny (T4), trijodotyroniny (T3) oraz ich wolnych frakcji – FT4 i FT3.

Na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego, wzrost stężenia hormonów tarczycy we krwi powoduje spadek poziomu TSH, natomiast ich niedobór prowadzi do jego wzrostu. Dlatego oznaczenie TSH odgrywa kluczową rolę w rozpoznawaniu zarówno nadczynności (hipertyreozy), jak i niedoczynności tarczycy (hipotyreozy).

Zakres badania i interpretacja wyników

Pomiar TSH powinien być wykonywany razem z oznaczeniem wolnej tyroksyny (FT4), a w razie potrzeby również wolnej trijodotyroniny (FT3), zwłaszcza w bardziej złożonych przypadkach klinicznych. Stężenie TSH może ulegać zmianom nie tylko w przebiegu chorób tarczycy, ale również pod wpływem leków tarczycowych i innych, niezwiązanych bezpośrednio z gruczołem tarczowym.

Szczególnie ważną rolę odgrywa TSH w diagnostyce subklinicznych (bezobjawowych) postaci chorób tarczycy. W tych przypadkach poziomy FT3 i FT4 mogą być jeszcze prawidłowe, podczas gdy stężenie TSH jest już nieprawidłowe. Ze względu na logarytmiczno-liniową zależność między stężeniem TSH a FT4, nawet niewielkie zmiany FT4 (dwukrotne) mogą skutkować nawet stukrotnymi zmianami poziomu TSH, co świadczy o dużej czułości tego parametru.

W diagnostyce subklinicznych zaburzeń tarczycy zaleca się stosowanie testów TSH III generacji, które cechują się wysoką precyzją i czułością.

Rola fizjologiczna TSH

TSH działa poprzez receptor na komórkach pęcherzykowych tarczycy, pobudzając wychwyt jodu, syntezę i jodowanie tyreoglobuliny (Tg), endocytozę koloidu oraz uwalnianie hormonów tarczycy. Hormon ten wpływa również na wielkość i liczbę komórek pęcherzykowych, regulując w ten sposób masę gruczołu.

Wydzielanie TSH pozostaje pod kontrolą hormonu TRH (hormon uwalniający tyreotropinę), produkowanego przez podwzgórze, w ramach osi podwzgórze–przysadka–tarczyca. Zaburzenia tej osi, np. w wyniku chorób przysadki lub podwzgórza, mogą prowadzić do wtórnej niedoczynności lub nadczynności tarczycy.

Możliwe przyczyny odchyleń stężenia TSH

Przyczyny podwyższonego stężenia TSH:

• Pierwotna niedoczynność tarczycy, np.:

  • Choroba Hashimoto

  • Atroficzne zapalenie tarczycy

  • Po operacji tarczycy

  • Po radioterapii szyi lub tarczycy

  • Po infekcjach tarczycy

  • Niedobór jodu

  • Wrodzone defekty syntezy hormonów tarczycy

  • Agenezja lub hipoplazja tarczycy

  • Wole Riedla

• Nadczynność przysadki lub guz przysadki wydzielający TSH

• Ektopowe wydzielanie TSH (np. przez guzy pozaprzysadkowe)

• Nadczynność podwzgórza

• Obecność autoprzeciwciał przeciwtarczycowych

• Stosowanie niektórych leków, m.in.:

  • Lit

  • Jodyna

  • Amiodaron

  • Propranolol

  • Glikokortykosteroidy

  • Propylotiouracyl

  • Środki kontrastowe

• Ostre i przewlekłe choroby niezwiązane z tarczycą, szczególnie w fazie zdrowienia (niewielki wzrost TSH, zwykle <12 mIU/l)

• Choroby przysadki lub podwzgórza, np. guz, amyloidoza

Przyczyny obniżonego stężenia TSH:

• Nadczynność tarczycy, np.:

  • Choroba Gravesa-Basedowa

  • Wole wieloguzkowe toksyczne (choroba Plummera)

  • Gruczolak toksyczny

  • Nowotwory tarczycy

  • Przejściowe zapalenie tarczycy (np. poporodowe, wirusowe – choroba de Quervaina)

  • Ektopowa tkanka tarczycowa

• Wtórna niedoczynność przysadki (np. w przebiegu guza przysadki)

• Niedoczynność podwzgórza

• Stosowanie niektórych leków, m.in.:

  • Amiodaron

  • Glikokortykosteroidy

  • Dopamina

• Leczenie tyroksyną (przedawkowanie)

• Ciąża (fizjologiczne obniżenie TSH)

• Ostre i przewlekłe choroby niezwiązane z tarczycą, szczególnie w fazie ostrej (TSH zwykle 0,05–0,1 mIU/l)

Na poziom TSH mogą wpływać m.in. następujące leki:

• Dopamina

• L-Dopa

• Glikokortykosteroidy

• Amiodaron

• Propranolol

• Propylotiouracyl

• Środki kontrastowe stosowane w badaniach obrazowych

Dodatkowo na wynik badania mogą mieć wpływ:

• Dobowe wahania poziomu TSH

• Obecność przeciwciał heterofilnych

• Obecność przeciwciał HAMA

Badanie poziomu TSH we krwi to test diagnostyczny, który wykorzystywany jest do rozpoznawania zaburzeń pracy tarczycy. Choroby tego narządu w wielu przypadkach charakteryzują się występowaniem niespecyficznych dolegliwości, które często utrudniają postawienie trafnej diagnozy. Dzięki przeprowadzeniu oznaczenia stężeń TSH możliwe jest precyzyjne wykrycie nieprawidłowości hormonalnych związanych z zaburzonym funkcjonowaniem tego narządu. Ze względu na możliwe powikłania nieleczonych zaburzeń tarczycy warto wiedzieć jakie są objawy nieprawidłowych poziomów TSH, kiedy należy zbadać stężenia TSH i o czym świadczą zbyt niskie oraz zbyt wysokie poziomy tego hormonu.

TSH, czyli hormon tyreotropowy (nazywany także tyreotropiną) to związek białkowy, który odpowiedzialny jest za kontrolowanie pracy tarczycy. Pod wpływem TSH komórki tarczycy pobudzane są do zwiększenia produkcji oraz uwalniania do krwiobiegu hormonów tarczycowych, czyli T3 (trijodotyroniny) oraz T4 (tyroksyny). Obie te substancje pełnią podobną funkcję w ludzkim organizmie – odpowiadają za zwiększanie intensywności procesów metabolicznych, zachodzących  we wszystkich tkankach ciała. Dzięki temu możliwe jest, przykładowo  zachowanie właściwej temperatury, a także prawidłowe funkcjonowanie licznych narządów oraz układów. Ze względu na szeroki wpływ hormonów tarczycowych na cały ustrój, zaburzenia pracy tarczycy prowadzą do rozwoju licznych, dotkliwych dla pacjenta dolegliwości.

Produkcja TSH odbywa się w przysadce mózgowej. Poziomy tego hormonu we krwi warunkowane są przez mechanizmy regulacji pracy tarczycy, która odbywa się na drodze sprzężenia zwrotnego ujemnego. Oznacza to, że wysoki poziom hormonów tarczycowych we krwi hamuje produkcję TSH w przysadce, co w konsekwencji zmniejsza stymulację tarczycy oraz obniża poziomy T3 oraz T4 we krwi. W przypadku niskich wartości tych hormonów przysadka wznawia wydzielanie TSH, co pobudza tarczycę oraz zwiększa poziomyT3 i T4 w krwiobiegu. Wykorzystując tą właściwość regulacji hormonalnej, dzięki oznaczeniu stężeń TSH we krwi oraz zestawieniu ich z obrazem klinicznym prezentowanym przez pacjenta można precyzyjne rozpoznać różnego typu zaburzenia pracy tarczycy.

W interpretacji stężenia TSH należy  mieć na uwadze, że produkcja TSH zależna jest także od innego hormonu – TRH, czyli tyreoliberyny produkowanej przez podwzgórze. W przypadku określonych chorób dotyczących tej struktury ośrodkowego układu nerwowego może dochodzić do wtórnych zaburzeń pracy przysadki, a co za tym idzie także do nieprawidłowej produkcji TSH i nieadekwatnej regulacji funkcjonowania tarczycy.

Przeprowadzenie badania stężeń TSH we krwi zalecane jest osobom, u których występują dolegliwości związane z zaburzeniami pracy tarczycy. Oznaczenie poziomu tyreotropiny pozwala na rozpoznanie schorzeń, w przebiegu których występuje nadczynność tarczycy, jak i również chorób związanych z rozwojem niedoczynności tego narządu.

Istnieje wiele zróżnicowanych chorób tarczycy, które prowadzą do zaburzeń poziomów TSH.  Jedną z częstszych jest przewlekłe, autoimmunizacyjne zapalenie tarczycy, nazywane chorobą Hashimoto. Jej występowanie związane jest z rozwojem niedoczynności tarczycy oraz szeregu jej objawów klinicznych.

Najczęstszą chorobą, która prowadzi do rozwoju nadczynności tarczycy jest choroba Gravesa-Basedowa. Schorzenie to, podobnie jak opisane powyżej zapalenie tarczycy Hashimoto, także związane jest z zaburzeniami o charakterze autoimmunizacyjnym. Obydwie te choroby znacząco wpływają na poziomy TSH we krwi, dzięki czemu pomiar TSH stanowi istotny element ich rozpoznawania.

W celu precyzyjnego określenia przyczyn zaburzeń stężenia TSH we krwi konieczne może być poszerzenie diagnostyki o dodatkowe badania laboratoryjne ukierunkowane na wykrywanie chorób tarczycy. W zależności od wstępnej diagnozy mogą to być m.in. oznaczenia specyficznych autoprzeciwciał (takich jak anty-TG oraz anty-TPO), oznaczenie stężeń tyreoliberyny (TRH) lub tez pomiar poziomów wolnych hormonów tarczycowych we krwi (fT3 oraz fT4). W niektórych przypadkach konieczne może być także przeprowadzenie badań obrazowych, takich jak np. USG Doppler tarczycy lub też badanie scyntygraficzne tego narządu. Dokładny zakres niezbędnych badań zależny jest od stanu klinicznego, objawów oraz dodatkowych uwarunkowań chorobowych. W celu optymalnego zaplanowania diagnostyki należy skonsultować się z lekarzem, optymalnie specjalizującym się w endokrynologii, który po przeprowadzeni badań będzie także w stanie właściwie zinterpretować ich wyniki oraz zaplanować dalsze postępowanie lecznicze.

Ze względu na szeroki zakres działania hormonów tarczycy, objawy zaburzeń pracy tego narządu mogą być dość zróżnicowane oraz dotyczyć licznych układów w ciele. Często objawy tarczycowe pozostają niezauważone przez długi czas, jako że mogą narastać powoli przez długi okres. Dzięki oznaczeniu stężeń TSH możliwe jest szybkie wykrycie nieprawidłowości w funkcjonowaniu tarczycy oraz rozpoznanie określonych jednostek chorobowych, co pozwala na sprawne wdrożenie właściwego leczenia oraz zmniejszenie nasilenia dolegliwości związanych z chorobami tarczycy.

Przeprowadzenie badania TSH zalecane jest osobom, które doświadczają typowych objawów tarczycowych. Najczęściej występujące obajwy  nadczynności tarczycy to:

• Niezamierzona utrata masy ciała,
• Bezsenność,
• Tachykardia,
• Pogorszona tolerancja wysiłku,
• Odczucie kołatania serca,
• Zwiększona potliwość,
• Zaburzenia o charakterze lękowym,
• Zwiększona drażliwość,
• Drżenie mięśni,
• Przewlekłe biegunki,
• Przewlekłe uczucie gorąca,
• Podwyższone ciśnienie tętnicze,
• Zaburzenia pamięci oraz koncentracji,
• Nudności, wymioty,
• Zaburzenia miesiączkowania u kobiet,
• Zaburzenia libido.

• Zwiększenie masy ciała,
• Przewlekłe zaparcia,
• Uczucie chłodu,
• Wilgotność skóry,
• Nadmierna suchość skóry,
• Bradykardia (spowolnienie tętna),
• Nadmierna senność w ciągu dnia,
• Brak sił,
• Rozwój uogólnionych obrzęków,
• Niskie ciśnienie tętnicze,
• Zaburzenia emocjonalne o charakterze depresyjnym,
• Pogorszenie koncentracji,
• Uogólnione osłabienie,
• Zaburzenia libido,
• Zaburzenia cyklu menstruacyjnego u kobiet.

Wzrost stężenia TSH we krwi zazwyczaj świadczy o niedoczynności tarczycy. Niskie poziomy hormonów tarczycowych we krwi stymulują przysadkę mózgową do produkcji tyreotropiny, która powinna pobudzić tarczyce do bardziej intensywnej pracy. Ze względu na różnego typu choroby tarczycy nie jest to jednak zawsze możliwe, co skutkuje stałym, niskim poziomem T3 oraz T4 we krwi, a także występowaniem typowych objawów niedoczynności tarczycy. W tej sytuacji warto przeprowadzić dodatkowe badania, takie jak np. anty-TPO oraz anty-TG w celu ustalenia przyczyn zaburzeń pracy tarczycy – najczęściej w przypadku występowanie podwyższonego TSH jest to choroba Hashimoto.

W określonych przypadkach wysokie stężenia TSH mogą także być związane z zaburzeniami pracy przysadki mózgowej, wywołanymi np. przez gruczolaka tego narządu lub też być skutkiem nieprawidłowego leczenia hormonalnego zdiagnozowanych wcześniej zaburzeń tarczycy.

Niskie TSH świadczy najczęściej o nadczynności tarczycy. Główną przyczyną tego zaburzenia w Polsce jest autoimmunizacyjna choroba Gravesa-Basedowa, w której komórki tarczycy pobudzane są przez patologiczne autoprzeciwciała do nadmiernej produkcji hormonów tarczycowych. Obniżenie stężeń TSH może być także związane z rozwojem guzkowatych rozrostów tarczycy lub różnego typu zaburzeniami pracy przysadki mózgowej (przebiegających z niską produkcją TRH).