Najczęściej występujące choroby genetyczne u chłopców

Choroby genetyczne u chłopców wynikają z obecności mutacji materiału genetycznego organizmu. Do najczęstszych należą: dystrofia mięśniowa Duchenne’a (DMD), zespół łamliwego chromosomu X (FraX), hemofilia A i B oraz zespół Klinefeltera. Każda z tych chorób ma charakterystyczne objawy i wymaga indywidualnego podejścia diagnostycznego. Kluczową rolę w rozpoznaniu odgrywają badania genetyczne. W poniższym artykule charakteryzujemy najczęściej występujące choroby genetyczne u chłopców, określamy ich przyczyny i objawy oraz opisujemy, jak wygląda proces diagnostyczny.

Czym są choroby genetyczne?

Przyczyną chorób genetycznych jest powstanie nieprawidłowości w materiale genetycznym pacjenta, co zaburza prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organizmu. Choroby te mogą rozwijać się w wyniku m.in. obecności mutacji w obrębie pojedynczych genów, aberracji chromosomowych lub mutacji wielogenowych. Bardzo często mutacjom genowym towarzyszy obecność niekorzystnych czynników środowiskowych. Choroby genetyczne są najczęściej dziedziczone autosomalnie dominująco, autosomalnie recesywnie lub są sprzężone z płcią. Część nieprawidłowości w materiale genetycznym może wynikać z powstania mutacji „de novo” – czyli mutacji nieodziedziczonej od rodziców, która wystąpiła spontanicznie. 

Chłopcy są szczególnie narażeni na choroby, które sprzężone są z chromosomem X – gen odpowiedzialny za chorobę znajduje się na chromosomie X. Ponieważ mężczyźni mają tylko jeden chromosom X (XY), mutacja w jego obrębie powoduje wystąpienie choroby. Kobiety (XX) mają drugą, zdrową kopię genu, która zazwyczaj rekompensuje skutki mutacji – stąd często są one bezobjawowymi nosicielkami. 

Choroby genetyczne mogą ujawniać się zaraz po urodzeniu, w dzieciństwie lub dopiero w wieku dorosłym. Ich przebieg bywa łagodny, ale może też prowadzić do ciężkiego inwalidztwa lub śmierci. Wczesna diagnostyka i właściwa opieka medyczna mogą znacząco poprawić jakość i długość życia pacjenta. Dzięki postępowi genetyki molekularnej możliwe jest nie tylko diagnozowanie chorób, ale również identyfikacja nosicielstwa u potencjalnych rodziców, diagnostyka prenatalna płodu oraz wykrycie wielu chorób genetycznych zaraz po urodzeniu, dzięki testom przesiewowym noworodków.

Najczęściej występujące choroby genetyczne u chłopców – przyczyny i objawy

Choroby genetyczne mogą objawiać się już w dzieciństwie i wpływać na rozwój oraz funkcjonowanie organizmu. U chłopców niektóre z tych chorób występują częściej lub mają specyficzne cechy kliniczne, co wynika z różnorodności mutacji i mechanizmów genetycznych leżących u ich podstaw. Wśród najczęściej występujących chorób genetycznych u chłopców znajdują się m.in. dystrofie mięśniowe, zaburzenia metaboliczne oraz anomalie chromosomowe. Poniżej opisujemy najważniejsze choroby genetyczne występujące u chłopców, uwzględniając ich przyczyny molekularne oraz charakterystyczne objawy kliniczne. 

• Dystrofia mięśniowa Duchenne’a (DMD) – jest jedną z najcięższych i najczęstszych postaci dystrofii mięśniowej. To choroba genetyczna, sprzężona z chromosomem X, która występuje głównie u chłopców. Przyczyną choroby są mutacje w genie DMD, który koduje białko dystrofinę. W wyniku obecności zmian materiału genetycznego dochodzi do uszkodzenia i obumierania komórek mięśniowych, prowadząc do postępującego osłabienia i zaniku mięśni. Pierwsze symptomy pojawiają się zwykle między 2. a 8. rokiem życia i obejmują: opóźnienie rozwoju motorycznego, trudności w chodzeniu, osłabienie mięśni obręczy biodrowej i kończyn dolnych, charakterystyczne „chodzenie na palcach”, objaw Gowersa – dziecko wspiera się rękami, aby wstać z podłoża, co świadczy o osłabieniu mięśni ud i pośladków, powiększenie łydek na skutek zastępowania mięśni tkanką tłuszczową i łączną, postępujące ograniczenie ruchomości i trudności w chodzeniu, często prowadzące do konieczności używania wózka inwalidzkiego około 12. roku życia. Z czasem osłabienie mięśni oddechowych i serca, co może prowadzić do niewydolności oddechowej i kardiomiopatii.
• Zespół łamliwego chromosomu X (FraX) – spowodowany jest ekspansją powtórzeń trójnukleotydowych CGG w genie FMR1. Zespół łamliwego chromosomu X charakteryzuje się szerokim spektrum objawów, zarówno neurologicznych, jak i fizycznych, do których zalicza się: niepełnosprawność intelektualną – od łagodnej do ciężkiej, z opóźnieniem rozwoju mowy i trudnościami w uczeniu się, zaburzenia zachowania – nadpobudliwość, impulsywność, problemy z koncentracją, cechy autystyczne (w tym trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych), problemy emocjonalne – lęk, zaburzenia nastroju, charakterystyczne cechy fizyczne (nie zawsze obecne) – wydłużona twarz, duże uszy, wysunięta żuchwa, płaski nos, szerokie czoło, nadmierna ruchomość stawów, problemy neurologiczne – drżenia, ataksja, zaburzenia równowagi, problemy ze wzrokiem i nadwrażliwość na bodźce sensoryczne. 
• Hemofilia A i B – hemofilia to grupa dziedzicznych zaburzeń krzepnięcia krwi, które prowadzą do wydłużonego czasu krwawienia. Hemofilia A i B są najczęstszymi postaciami tej choroby, obie dziedziczone są jako choroby sprzężone z chromosomem X, dlatego głównie dotyczą chłopców. Przyczyną hemofilii A jest deficyt lub nieprawidłowość czynnika VIII w wyniku mutacji genu F8, natomiast przyczyną hemofilii B jest deficyt lub nieprawidłowość czynnika IX w wyniku mutacji w genie F9. Objawy hemofilii to spontaniczne krwawienia (np. z nosa, dziąseł), krwiaki mięśniowe, krwawienia dostawowe prowadzące do przewlekłej artropatii, przedłużony czas krzepnięcia, np. po urazach lub zabiegach chirurgicznych.
• Zespół Klinefeltera (47,XXY) – to zaburzenie liczby chromosomów płciowych (aneuploidia). Chłopcy posiadają dodatkowy chromosom X, co zaburza funkcjonowanie organizmu. Objawy kliniczne mogą być różnorodne i często łagodne co sprawia, że rozpoznanie może być opóźnione, szczególnie jeśli symptomy choroby są subtelne. Do objawów klinicznych zespołu Klinefeltera zalicza się: hipogonadyzm (niedorozwój jąder, niski poziom testosteronu), niepłodność (azoospermia), trudności w nauce, wysoki wzrost, długie kończyny górne i dolne, ginekomastię (powiększenie piersi), problemy z nauką, obniżoną masę mięśniową i kobiecy wygląd sylwetki. 

Najczęściej występujące choroby genetyczne u chłopców – diagnostyka

Rozpoznanie chorób genetycznych wymaga kompleksowej diagnostyki obejmującej wywiad rodzinny, badania kliniczne i przede wszystkim testy genetyczne, które umożliwiają potwierdzenie konkretnych mutacji odpowiedzialnych za daną chorobę.

Diagnostyka DMD obejmuje badanie kliniczne – obserwację typowych objawów, testy funkcjonalne; badania laboratoryjne – podwyższony poziom kinazy kreatynowej (CK) we krwi, świadczy o uszkodzeniu mięśni; analizę genetyczną – wykrycie mutacji w genie DMD potwierdza rozpoznanie. Dodatkowo mogą być wykonane elektromiografia (EMG) i biopsja mięśnia. Badania obrazowe i kardiologiczne wykonuje się w celu monitorowania powikłań.

Diagnostyka zespołu łamliwego chromosomu X opiera się na badaniu genetycznym obejmującym analizę liczby powtórzeń CGG w genie FMR1, która pozwala wykryć mutację, ocenie klinicznej – analizie rozwoju dziecka, wywiadzie rodzinnym, obserwacji objawów neurologicznych i behawioralnych oraz badaniu neuropsychologicznym polegającym na ocenie funkcji poznawczych i behawioralnych.

Diagnostyka hemofilii opiera się na badaniach laboratoryjnych obejmujących pomiar czasu krzepnięcia, zwłaszcza czasu częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT), oznaczenie poziomu czynnika VIII (hemofilia A) lub IX (hemofilia B) oraz badaniu genetycznym. Identyfikacja mutacji w genach F8 lub F9 potwierdza diagnozę i pozwala na poradnictwo genetyczne.

Badania w kierunku zespołu Klinefeltera obejmują badanie kariotypu oraz badanie poziomu hormonów płciowych.