Jak objawia się grzybica zatok? Rozpoznanie i leczenie

Grzybica jamy nosowej i zatok to infekcja wywołana przez grzyby, które kolonizują błonę śluzową nosa i zatok przynosowych. Zatoki to przestrzenie powietrzne znajdujące się w kościach twarzoczaszki, które są połączone z jamą nosową. W normalnych warunkach zatoki są jałowe, ale w wyniku zaburzeń odporności, przewlekłych stanów zapalnych, urazów lub długotrwałego stosowania antybiotyków mogą stać się miejscem rozwoju grzybów.

Grzybica zatok – epidemiologia

Najczęściej spotykanymi patogenami odpowiedzialnymi za infekcje grzybicze zatok są gatunki z rodzajów Aspergillus, Candida oraz Mucor. W zależności od rodzaju grzyba i stanu zdrowia pacjenta infekcja może przybierać różne formy: od łagodnej kolonizacji do inwazyjnej grzybicy.

1. Kolonizacja grzybicza – obecność grzybów bez objawów infekcji.
2. Grzybniak zatok (mycetoma) – łagodna forma grzybicy, w której grzyby tworzą masy w zatokach, ale nie atakują tkanek.
3. Alergiczne grzybicze zapalenie zatok (AFS) – reakcja alergiczna na grzyby, prowadząca do przewlekłego stanu zapalnego.
4. Inwazyjna grzybica zatok – ciężka postać infekcji, w której grzyby atakują tkanki, naczynia krwionośne i kości, co może zagrażać życiu.

Grzybica zatok – jak rozpoznać?

Rozpoznanie grzybiczego zapalenia zatok opiera się na analizie objawów klinicznych, wyników badań obrazowych oraz testów laboratoryjnych. W przypadku podejrzenia grzybiczego zapalenia zatok lekarz zleca odpowiednie badania diagnostyczne w celu potwierdzenia rozpoznania. Jednym z najważniejszych jest tomografia komputerowa (TK) zatok, która pozwala ocenić zmiany w zatokach, takie jak pogrubienie błony śluzowej czy obecność charakterystycznych zwapnień (mas grzybiczych). Innym badaniem jest endoskopia nosa i zatok, która umożliwia bezpośrednie obejrzenie wnętrza zatok i pobranie próbek do dalszej analizy. Jeśli istnieje podejrzenie etiologii grzybiczej, wykonywane jest badanie mikologiczne polegające na hodowli grzybów z materiału klinicznego w celu identyfikacji gatunku. W niektórych przypadkach konieczne może być również badanie histopatologiczne, czyli ocena fragmentu tkanki pod mikroskopem, aby potwierdzić obecność grzybni. Dodatkowo, w przypadku podejrzenia cięższych postaci grzybicy, można wykonać badania krwi w celu wykrycia specyficznych antygenów grzybiczych. 

U kogo może być rozpoznana grzybica jamy nosowej i zatok?

Grzybica  nosa i zatok może wystąpić u każdego, ale jest to choroba stosunkowo rzadka. Istnieją jednak grupy osób, które są bardziej narażone na rozwój tej infekcji. Do grup ryzyka należą:

1. Osoby z osłabionym układem odpornościowym:
   • Pacjenci po przeszczepach narządów, przyjmujący leki immunosupresyjne.
   • Osoby zakażone wirusem HIV lub chorujące na AIDS.
   • Pacjenci poddawani chemioterapii lub radioterapii.
2. Osoby z przewlekłymi chorobami:
   • Cukrzyca, szczególnie jeśli nie jest dobrze kontrolowana.
   • Przewlekłe choroby płuc, takie jak mukowiscydoza.
   • Długotrwałe stosowanie antybiotyków lub kortykosteroidów.
3. Osoby z zaburzeniami anatomicznymi nosa i zatok:
   • Skrzywienie przegrody nosowej.
   • Przewlekłe zapalenie zatok.
   • Polipy nosa.
4. Osoby narażone na kontakt z grzybami:
   • Pracownicy rolnictwa, ogrodnictwa lub budownictwa, którzy mają kontakt z glebą, kurzem lub wilgotnym środowiskiem, gdzie mogą występować grzyby.

Diagnostyka grzybiczego zapalenia jamy nosowej i zatok, w tym badania mikrobiologiczne, powinna być przeprowadzana głównie u pacjentów z grup ryzyka prezentujących objawy kliniczne infekcji. Potrzeba wykonywania takiej diagnostyki powinna być oceniona przez lekarza.

Grzybica nosa i zatok – objawy

Objawy grzybicy zatok często są podobne do symptomów infekcji bakteryjnych lub wirusowych, co może komplikować proces diagnostyczny. Do najczęstszych symptomów należą: przewlekły katar, który może mieć nieprzyjemny, cuchnący wręcz zapach (co jest charakterystyczne dla infekcji grzybiczych). Wydzielina może być zabarwiona krwią, co nadaje jej ciemniejszy kolor. Ponadto pacjentowi towarzyszyć może uczucie zatkanego nosa, ból lub ucisk w okolicy zatok (np. w okolicach czoła, policzków czy oczu), szczególnie nasilający się przy pochylaniu, a także zaburzenia węchu, takie jak osłabienie lub całkowita utrata powonienia. 

W przypadku inwazyjnej grzybicy mogą wystąpić dodatkowo objawy ogólnoustrojowe tj. gorączka, zmęczenie, bóle głowy, a nawet krwawienia z nosa. U najbardziej narażonych na rozwój tego zakażenia chorych, czyli u osób z obniżoną odpornością, symptomy stają się dużo bardziej nasilone. W takich przypadkach mogą występować owrzodzenia w jamie nosowej, martwica tkanek oraz gwałtownie narastające objawy, takie jak zaburzenia widzenia, silny ból twarzy i obrzęk okolicy oczodołowej. Te objawy wymagają natychmiastowej konsultacji lekarskiej, ponieważ nieleczona inwazyjna grzybica może prowadzić do poważnych powikłań. 

Alergiczne grzybicze zapalenie zatok (AFS)

Alergiczne grzybicze zapalenie zatok (AFS) to szczególna postać grzybicy zatok, która występuje u pacjentów z predyspozycją alergiczną. W AFS grzyby kolonizują zatoki, ale nie atakują tkanek bezpośrednio. Zamiast tego, organizm reaguje na obecność grzybów silną reakcją alergiczną.

AFS jest wynikiem nadwrażliwości typu I (reakcja IgE-zależna) i typu III (z udziałem kompleksów immunologicznych) na antygeny grzybicze. Grzyby, takie jak Aspergillus, uwalniają białka, które stymulują układ odpornościowy do produkcji przeciwciał IgE i eozynofilii. To prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego, obrzęku błony śluzowej i tworzenia się polipów.

W przypadku alergicznego grzybiczego zapalenia zatok (AFS), do standardowych objawów zapalenia jamy nosowej i zatok należy dodać nasilone reakcje alergiczne, czyli  kichanie, świąd nosa i wodnisty katar.

Diagnostyka AFS

W przypadku podejrzenia alergicznego grzybiczego zapalenia zatok, konieczne jest wykonanie specjalistycznych badań, takich jak:

1. Testy alergiczne – aby potwierdzić nadwrażliwość na grzyby. Testy skórne lub badania krwi (np. oznaczenie swoistych IgE).
2. Badanie poziomu IgE – podwyższony poziom całkowitych IgE może wskazywać na reakcję alergiczną.
3. Endoskopia nosa – w celu oceny polipów i pobrania próbek do badań.
4. Badanie histopatologiczne – aby wykluczyć inwazyjną postać grzybicy i potwierdzić obecność eozynofilii w tkankach.
5. Badanie mikologiczne – identyfikacja gatunku grzyba.

Grzybica zatok – leczenie 

Leczenie grzybicy jamy nosowej i zatok zależy od rodzaju infekcji oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. W przypadku nieinwazyjnych postaci grzybicy, takich jak grzybniak zatok, zwykle konieczne jest leczenie chirurgiczne, które polega na usunięciu mas grzybiczych z zatok. Zabieg ten często wykonuje się metodą endoskopową, co jest mniej inwazyjne i pozwala na szybszy powrót do zdrowia. Pooperacyjnie zalecane może być płukanie zatok roztworem soli fizjologicznej lub preparatami przeciwgrzybiczymi w celu profilaktyki nawrotów. Terapia przeciwgrzybicza zwykle jednak nie jest konieczna.

W przypadku inwazyjnej grzybicy, konieczne jest intensywne leczenie przeciwgrzybicze, często dożylne (np. amfoterycyna B), oraz kontrola stanu zdrowia przez specjalistów. Szybka i stanowcza kuracja ma za zadanie zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji. W niektórych przypadkach może być konieczna interwencja chirurgiczna. Ważne jest, aby ściśle przestrzegać zaleceń lekarza i zgłaszać wszelkie niepokojące objawy, ponieważ szybkie wdrożenie terapii ma kluczowe znaczenie dla skuteczności leczenia.

Leczenie alergicznego grzybiczego zapalenia zatok (AFS) opiera się na trzech głównych elementach. Pierwszym z nich jest chirurgiczne usunięcie mas grzybiczych, które wykonuje się za pomocą endoskopowej operacji zatok (FESS, functional endoscopic sinus surgery). Zabieg ten pozwala na usunięcie kolonii grzybów oraz polipów, co przynosi pacjentom znaczną ulgę. Drugim filarem jest terapia przeciwgrzybicza, w której stosuje się leki takie jak itrakonazol, mające na celu kontrolowanie infekcji. Trzeci element to leczenie przeciwzapalne i przeciwalergiczne, polegające na stosowaniu glikokortykosteroidów donosowych oraz leków przeciwhistaminowych, które zmniejszają reakcję alergiczną i stan zapalny. W cięższych przypadkach może być konieczne włączenie doustnych glikokortykosteroidów. 

Grzybica jamy nosowej i zatok to złożona choroba, która wymaga specjalistycznej diagnostyki i leczenia dostosowanego do rodzaju infekcji i stanu zdrowia pacjenta. Diagnoza grzybicy zatok opiera się na połączeniu objawów klinicznych, badań obrazowych (np. tomografia komputerowa) oraz laboratoryjnych (badania mikologiczne, histopatologiczne). Jednakże, nie ma potrzeby wykonywania badań w kierunku grzybicy bez konkretnych objawów klinicznych, zwłaszcza u osób bez czynników ryzyka, takich jak osłabiona odporność czy przewlekłe choroby zatok. Badania powinny być zlecane tylko wtedy, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie infekcji grzybiczej na podstawie objawów i wywiadu medycznego. W razie niepokojących objawów zawsze warto skonsultować się z lekarzem, aby uniknąć powikłań i szybko wdrożyć odpowiednie postępowanie.

Mgr Kinga Dworak