Dolegliwości jelitowe – kompendium wiedzy

Nie budzi wątpliwości fakt, że dolegliwości ze strony układu pokarmowego potrafią uprzykrzyć życie i zakłócić codzienne funkcjonowanie. Te żołądkowe – zwykle kojarzą się z bólem, także nudnościami i wymiotami; natomiast te jelitowe stanowią szeroki wachlarz objawów – poczynając od bólu, przez bulgotanie, aż po zaparcia lub biegunki. Z jakiego powodu doskwierają nam dolegliwości jelitowe i jak można je diagnozować?

Układ pokarmowy – budowa i funkcje

Dla każdego z nas oczywistą funkcją układu pokarmowego jest trawienie, wchłanianie oraz wydalanie niestrawionych resztek pokarmu (kału). Ten kilkumetrowy układ buduje wiele narządów, olbrzymia ilość wyspecjalizowanych komórek, które tworzą ze sobą system niesamowitych i ciekawych zależności.

Układ pokarmowy budują:

• jama ustna (rozdrabnianie pokarmu),
• gardło i przełyk (przesuwanie pokarmu),
• żołądek (wstępne trawienie),
• jelito cienkie, w tym: dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte (trawienie i wchłanianie),
• jelito grube, w tym: kątnica z wyrostkiem robaczkowym, okrężnica – wstępująca, poprzeczna, zstępująca, esowata (wchłanianie wody i soli mineralnych, formowanie kału),
• odbytnica, kanał odbytu i odbyt (magazynowanie i wydalanie kału),
• oraz gruczoły trawienne:
• ślinianki, w tym przyuszne, podżuchwowe, podjęzykowe (wydzielają ślinę, która nawilża i rozpoczyna trawienie skrobi),
• wątroba z drogami żółciowymi i pęcherzykiem żółciowym (produkuje żółć, pełni też wiele funkcji metabolicznych),
• trzustka (produkuje enzymy trawienne oraz hormony regulujące stężenie glukozy).

Odległość od jamy ustnej do odbytu to nawet 9 metrów. Biorąc pod uwagę tylko jelita jako źródło dolegliwości, układ pokarmowy począwszy od dwunastnicy, aż po odbyt mierzy od 6,5 do 8 metrów! Tak znaczna długość i zróżnicowana budowa układu pokarmowego sprawiają, że diagnostyka chorób jelit bywa szczególnie wymagająca.

Choroby dwunastnicy – jakie objawy?

Dwunastnica jest pierwszym, kluczowym dla procesu trawienia odcinkiem jelita cienkiego. Dolegliwości wynikające z chorób dwunastnicy są bardzo często mylone z objawami, których źródłem są choroby żołądka, przez co choroby dwunastnicy często nie zostają zdiagnozowane. 

Co najczęściej dolega dwunastnicy?

• Choroba wrzodowa dwunastnicy – przyczyny, objawy, diagnostyka

Choroba wrzodowa dwunastnicy wiąże się z występowaniem ubytków, potocznie ran w błonie śluzowej dwunastnicy na skutek zaburzenia równowagi między czynnikami uszkadzającymi śluzówką dwunastnicy (kwas solny, pepsyna) a mechanizmami obronnymi śluzówki.

Przyczyny. Główną przyczyną wrzodów dwunastnicy jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori (odpowiada za ok. 70–90% przypadków), innym istotnym czynnikiem są także niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), które hamują syntezę prostaglandyn chroniących błonę śluzową. Do pozostałych czynników ryzyka zalicza się palenie tytoniu, stres, predyspozycje genetyczne oraz nadmierne wydzielanie kwasu żołądkowego.

Objawy. Do objawów chorób dwunastnicy należy przede wszystkim ból brzucha. Mogą także występować: nocne bóle głodowe, zgaga, nudności, wzdęcia, a niekiedy krwawienia z przewodu pokarmowego (fusowate wymioty, smoliste stolce).

Ból dwunastnicy generalnie lokalizuje się nad pępkiem lub z prawej strony nadbrzusza, najczęściej ma charakter tępy, piekący, czasem mylony jest z uczucie głodu. Pojawia się od 1 do 3 godzin po posiłku i ustępuje lub częściowo łagodnieje po jedzeniu.

Diagnostyka. W diagnostyce wrzodów dwunastnicy istotne miejsce zajmują badania laboratoryjne:

• Helicobacter pylori – test oddechowy
  • Helicobacter pylori w kale (antygen met. CLIA)
  • Helicobacter pylori, wykrywanie DNA bakterii wraz z oceną oporności na klarytromycynę, met. PCR
  • Inne badania, oceniające skutki ogólnoustrojowe choroby dwunastnicy (morfologia, ferrytyna, itp.)

Z badań obrazowych i endoskopowych kluczowa jest gastroduodenoskopia, pozwalająca uwidocznić wrzód, pobrać wycinki i potwierdzić obecność zakażenia H. pylori.

• Rak dwunastnicy – przyczyny objawy, diagnostyka

Rak dwunastnicy jest rzadkim nowotworem złośliwym przewodu pokarmowego, rozwijającym się z nabłonka błony śluzowej dwunastnicy. Może mieć charakter gruczolakoraka, guza neuroendokrynnego lub chłoniaka. Rozwija się zwykle na podłożu przewlekłych stanów zapalnych i zmian przedrakowych.

Przyczyny. Do najważniejszych czynników ryzyka raka dwunastnicy należą: predyspozycje genetyczne (np. zespół Lyncha, FAP – rodzinna polipowatość gruczolakowata, zespół Peutz-Jeghersa), przewlekłe choroby zapalne jelit, choroba trzewna (celiakia), a także wcześniejsze owrzodzenia dwunastnicy. Rzadziej przyczyną może być wieloletnia ekspozycja na czynniki środowiskowe i dietetyczne (palenie tytoniu, dieta uboga w błonnik, bogata w tłuszcze i czerwone mięso).

Objawy. Rak dwunastnicy przez długi czas może rozwijać się bezobjawowo. Najczęściej występują: ból w nadbrzuszu, nudności, wzdęcia, utrata apetytu i masy ciała. Typowe są również objawy niedrożności (zatkania) przewodu pokarmowego (wzdęcia, wymioty treścią pokarmową lub żółcią) oraz krwawienia z przewodu pokarmowego prowadzące do niedokrwistości z niedoboru żelaza (osłabienie, bladość, smoliste stolce).

Diagnostyka. Kluczowe do postawienia diagnozy są badania endoskopowe (gastroduodenoskopia z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego) i obrazowe (tomografia komputerowa jamy brzusznej, rezonans magnetyczny lub endosonografię w celu oceny zaawansowania raka i wykrycia ewentualnych przerzutów).

Badania laboratoryjne mają mniejsze znaczenie w diagnostyce, służą głównie ocenie skutków ogólnoustrojowych choroby. Jako markery raka dwunastnicy uznaje się CEA i pomocniczo CA 19-9.

• Uchyłki dwunastnicy – przyczyny, objawy, diagnostyka

Uchyłki dwunastnicy to uwypuklenia ściany jelita do światła jamy brzusznej, stosunkowo rzadko diagnozowane. Najczęściej mają charakter nabyty (powstały w trakcie życia) i anatomicznie lokalizują się w dwunastnicy w pobliżu brodawki Vatera.

Przyczyny. Do powstania uchyłków dwunastnicy przyczyniają się głównie zaburzenia motoryki (ruchliwości) dwunastnicy i wzrost ciśnienia wewnątrzjelitowego. Znaczenie mają także zmiany degeneracyjne ściany jelita związane z wiekiem (choroba częstsza u osób starszych). Uchyłki mogą towarzyszyć chorobom tkanki łącznej, przewlekłym chorobom zapalnym jelit czy następstwom operacji przewodu pokarmowego.

Objawy. W większości przypadków uchyłki dwunastnicy przebiegają bezobjawowo i są wykrywane przypadkowo w czasie badań obrazowych lub endoskopii. U części chorych mogą powodować niespecyficzne dolegliwości, takie jak: ból w nadbrzuszu, uczucie pełności, nudności czy wzdęcia. Powikłania obejmują krwawienie z przewodu pokarmowego, zapalenie uchyłku, perforację lub ucisk na drogi żółciowe i trzustkowe, co może prowadzić do żółtaczki mechanicznej czy zapalenia trzustki.

Diagnostyka. Największe znaczenie ma endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego (gastroduodenoskopia), która pozwala uwidocznić uchyłki i ocenić ich stan. W diagnostyce obrazowej wykorzystuje się również tomografię komputerową jamy brzusznej lub enteroklizę (specjalistyczne badanie radiologiczne jelita cienkiego z podaniem kontrastu bezpośrednio do dwunastnicy i jelita czczego). Badania laboratoryjne nie mają znaczenia w rozpoznawaniu uchyłków, ale mogą wskazywać na powikłania (np. niedokrwistość przy przewlekłym krwawieniu, podwyższone enzymy trzustkowe przy zapaleniu trzustki).

• Choroba Leśniowskiego-Crohna – przyczyny, objawy, diagnostyka

Choroba Leśniowskiego-Crohna jest przewlekłą, nieswoistą chorobą zapalną przewodu pokarmowego, która może obejmować każdy jego odcinek – od jamy ustnej, przez dwunastnicę do odbytu, najczęściej jednak lokalizuje się w końcowym odcinku jelita krętego i początkowej części jelita grubego. Charakteryzuje się występowaniem odcinkowych zmian zapalnych obejmujących całą grubość ściany jelita oraz skłonnością do powstawania zwężeń i przetok (potocznie dziur).

Przyczyny. Dokładna etiologia choroby nie jest znana. Uważa się, że istotną rolę odgrywa nieprawidłowa odpowiedź układu odpornościowego na antygeny (substancje) trafiające do jelit u osób predysponowanych genetycznie. Do czynników ryzyka zalicza się: predyspozycje rodzinne, zaburzenia mikrobioty jelitowej, palenie tytoniu oraz czynniki środowiskowe (dieta wysokoprzetworzona, stres).

Objawy. Choroba okresowo zaostrza się i wycofuje. Najczęściej pacjenci skarżą się na przewlekłe biegunki (często z domieszką śluzu lub krwi), bóle brzucha (szczególnie w prawym dolnym kwadrancie), stany podgorączkowe, osłabienie, spadek masy ciała i niedożywienie. Charakterystyczne dla choroby są powikłania – zwężenia w różnych odcinkach jelit prowadzące do niedrożności (zatkania), przetoki i ropnie. Mogą występować objawy pozajelitowe: zmiany skórne (rumień guzowaty), zapalenie stawów, zapalenie błony naczyniowej oka czy zmiany w wątrobie i drogach żółciowych.

Diagnostyka. Podstawą rozpoznania jest badanie endoskopowe (kolonoskopia z oceną końcowego odcinka jelita krętego i pobraniem wycinków do badania histopatologicznego). W badaniach obrazowych (tomografii, rezonansie, enterografii MR) ocenia się zasięg i powikłania choroby. Wyniki badań laboratoryjnych wykazują stan zapalny (OB, CRP, leukocytoza), niedokrwistość, niedobory witamin i mikroelementów. Pomocniczo oznacza się kalprotektynę w kale jako marker stanu zapalnego jelit oraz przeciwciała przeciwko Saccharomyces cerevisiae (ASCA) w klasie IgA i IgG (istotne w różnicowaniu choroby Crohna z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego).

Dolegliwości kolejnych odcinków jelita cienkiego

Za dwunastnicą lokalizuje się anatomicznie jelito czcze i jelito kręte, których funkcjami są trawienie i wchłanianie pokarmu. Jakie dolegliwości mogą być związane z tymi odcinkami jelita?

• SIBO – przyczyny, objawy, diagnostyka

SIBO (Small Intestinal Bacterial Overgrowth), czyli zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, polega na nadmiernym namnażaniu się bakterii w jelicie cienkim, które fizjologicznie powinno być ubogie w florę bakteryjną. Skutkuje to zaburzeniem trawienia i wchłaniania składników pokarmowych oraz objawami ze strony przewodu pokarmowego.

Przyczyny. Do głównych przyczyn SIBO należą: zaburzenia motoryki jelit (np. neuropatie cukrzycowe, choroba Parkinsona, twardzina układowa), anatomiczne nieprawidłowości (uchyłki jelita cienkiego, zwężenia pooperacyjne), przewlekłe stosowanie inhibitorów pompy protonowej, a także stany obniżające wydzielanie kwasu solnego. Czynniki ryzyka to również celiakia, choroba Crohna oraz przewlekła niewydolność trzustki.

Objawy. Do objawów SIBO należą: wzdęcia, nadmierne gazy, bóle brzucha, biegunki tłuszczowe lub wodniste, uczucie pełności po posiłku, a także objawy niedoborów pokarmowych (niedobór witaminy B12, niedokrwistość, spadek masy ciała). Często objawy nasilają się po posiłkach bogatych w węglowodany.

Diagnostyka. W diagnostyce SIBO kluczowy dla rozpoznania jest test oddechowy – Wodorowo-metanowy test oddechowy. Inne badania krwi mają za zadanie ocenić konsekwencje choroby (mogą wykazać niedokrwistość z niedoboru witaminy B12, niedobory innych witamin i mikroelementów).

• Celiakia (choroba trzewna) – przyczyny, objawy, diagnostyka

Celiakia to przewlekła choroba autoimmunologiczna o podłożu genetycznym, w której spożycie glutenu (białka obecnego w pszenicy, życie i jęczmieniu) prowadzi do nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego, której skutkiem jest uszkodzenie kosmków jelitowych w jelicie cienkim, co powoduje zaburzenia wchłaniania składników odżywczych, stąd celiakia zaliczana jest do tzw. zespołów złego wchłaniania.

Przyczyny. Główną przyczyną celiakii jest nadwrażliwość immunologiczna na gluten u osób predysponowanych genetycznie (obecność antygenów HLA-DQ2 lub HLA-DQ8). Uaktywnienie choroby mogą wywołać czynniki środowiskowe, takie jak infekcje wirusowe, stres, ciąża czy operacje. Celiakia często współistnieje z innymi chorobami autoimmunologicznymi, m.in. cukrzycą typu 1, chorobą Hashimoto czy autoimmunologicznym zapaleniem wątroby.

Objawy. Objawy celiakii są zróżnicowane i mogą dotyczyć zarówno przewodu pokarmowego, jak i całego organizmu. Typowe dolegliwości to: przewlekłe biegunki, wzdęcia, bóle brzucha, utrata masy ciała, tłuszczowe stolce. Objawy pozajelitowe obejmują niedokrwistość z niedoboru żelaza, osteoporozę, opóźnienie wzrastania u dzieci, afty w jamie ustnej, przewlekłe zmęczenie oraz problemy neurologiczne (np. neuropatie, depresja). U niektórych pacjentów celiakia przebiega skąpoobjawowo lub bezobjawowo.

Diagnostyka. Podstawą diagnostyki jest badanie serologiczne, czyli oznaczenie przeciwciał specyficznych dla celiakii.  Istotne jest równoczesne oznaczenie przeciwciał: przeciw transglutaminazie tkankowej (anty-tTG) w kl. IgA i IgA całkowite. W przypadku stwierdzonego niedoboru IgA należy oznaczyć przeciwciała przeciw transglutaminazie tkankowej (anty-tTG) w kl. IgG i przeciwciała przeciwko deaminowanej gliadynie w klasie IgG. W przypadku uzyskaniu w wyniku niejednoznacznego stężenia przeciwciał przeciw transglutaminazie tkankowej (tTG) zaleca się oznaczenie przeciwciał przeciwko endomysium EmA w klasie IgA lub IgG – jeżeli występuje niedobór IgA. Należy podkreślić, że serologiczną diagnostykę choroby (na podstawie przeciwciał) przeprowadza się wyłącznie w trakcie diety uwzględniającej spożycie glutenu. Badania genetyczne wykonuje się m.in. w przypadku wątpliwości diagnostycznych, wynikających z uzyskanych wyników badań przeciwciał. Wytyczne jednoznacznie wskazują na konieczność potwierdzenia choroby biopsją jelita cienkiego u dorosłych, natomiast dopuszczają możliwość zdiagnozowania choroby na podstawie badań serologicznych u dzieci.

• Infekcje jelitowe – przyczyny, objawy, diagnostyka

Infekcje jelitowe to choroby wywołane przez drobnoustroje chorobotwórcze – bakterie, wirusy, pasożyty lub rzadziej grzyby – które prowadzą do stanu zapalnego w obrębie przewodu pokarmowego. Skutkiem jest uszkodzenie błony śluzowej jelit, zaburzenia trawienia i wchłaniania, a także objawy ogólnoustrojowe. Ze względu na przebieg i nasilenie dolegliwości, infekcje jelitowe ze względu na wysokie ryzyko odwodnienia, mogą stanowić istotne zagrożenie dla zdrowia, zwłaszcza u dzieci, osób starszych oraz pacjentów z obniżoną odpornością.

Przyczyny. Do głównych czynników wywołujących infekcje jelitowe należą: bakterie (np. Salmonella, Shigella, Escherichia coli – w tym szczepy enterotoksyczne i enterohemoragiczne, Campylobacter, Clostridioides difficile); wirusy (m.in. rotawirusy, norowirusy, adenowirusy jelitowe); pasożyty (np. Giardia lamblia, Entamoeba histolytica, Cryptosporidium). Źródłem zakażenia jest najczęściej spożycie skażonej żywności lub wody, nieprzestrzeganie zasad higieny, a także kontakt z osobą chorą. Do czynników ryzyka należą podróże do krajów o niższym standardzie higienicznym (tzw. biegunka podróżnych), stosowanie antybiotyków (zwiększające ryzyko Clostridioides difficile), a także immunosupresja.

Objawy. Objawy infekcji jelitowych mogą być zróżnicowane, ale najczęściej obejmują: biegunkę (wodnistą, śluzową lub krwistą), bóle i kurcze brzucha, nudności i wymioty, gorączkę i dreszcze, objawy wskazujące na odwodnienie (suchość śluzówek, spadek ciśnienia, osłabienie). Przewlekłe lub nawracające infekcje mogą prowadzić do niedoborów pokarmowych i zaburzeń wchłaniania.

Diagnostyka. Podstawą diagnostyki jest badanie kału, które pozwala wykryć obecność patogenów, toksyn bakteryjnych lub pasożytów. Wśród najbardziej przydatnych badań wymienia się:

• posiew kału – ogólny lub ukierunkowany na wykrycie konkretnej bakterii,
• badania molekularne (PCR) kału, służące identyfikacji materiału genetycznego wielu patogenów,
• badania antygenowe (np. w kierunku rotawirusów, norowirusów i adenowirusów),
• inne badania w kierunku wykrycia pasożytów:
  • kał – pasożyty (badanie mikroskopowe kału),
  • pasożyty układu pokarmowego, 9 patogenów met. Real Time PCR, jakościowo (badanie kału metodami molekularnymi),
  • badania na pasożyty (badania kału i krwi).

Dodatkowo pacjentom z infekcjami jelitowymi wykonuje się podstawowe badania krwi (morfologia, CRP, elektrolity) w celu oceny stopnia odwodnienia organizmu i oceny stanu ogólnego pacjenta. W ciężkich przypadkach infekcji konieczna bywa hospitalizacja i nawadnianie dożylne.

• Niedrożność jelit – przyczyny, objawy, diagnostyka                                                                         

Niedrożność jelit (potocznie zatkanie jelit) to stan, w którym dochodzi do częściowego lub całkowitego zatrzymania pasażu treści pokarmowej przez jelita (cienkie lub grube). Może mieć charakter mechaniczny (związany z przeszkodą w świetle jelita lub uciskiem z zewnątrz) albo czynnościowy (gdy perystaltyka, czyli ruch jelit ulega zahamowaniu). Nieleczona niedrożność prowadzi do zaburzeń wodno-elektrolitowych, odwodnienia, niedokrwienia i martwicy jelit, dlatego wymaga pilnej diagnostyki i często leczenia chirurgicznego.

Przyczyny. Przyczyny niedrożności podzielić można na:

• mechaniczne (zrosty pooperacyjne, przepukliny uwięźnięte, nowotwory przewodu pokarmowego i przerzuty, skręt jelita, kamienie żółciowe lub ciała obce w jelicie),
• czynnościowe tj. porażenna niedrożność jelit, czyli zahamowanie ruchu jelit (po dużych operacjach jamy brzusznej, w przebiegu ciężkich infekcji i zapaleń otrzewnej, w zatruciach i zaburzeniach metabolicznych np. w hipokaliemii, przy stosowaniu niektórych leków, jak opioidy, leki antycholinergiczne).

Objawy. Typowe objawy niedrożności jelit to silne, napadowe bóle brzucha (w niedrożności mechanicznej) lub stały, tępy ból (w porażennej), wzdęcie brzucha i zatrzymanie gazów oraz stolca, nudności i wymioty (w niedrożności jelita cienkiego – często obfite, treścią pokarmową lub żółcią; w jelicie grubym – późniejsze, o charakterze fekalnym), osłabienie i odwodnienie, objawy wstrząsu (hipowolemiczny/septyczny) w przypadku niedokrwienia lub martwicy jelit.

Diagnostyka. Niedrożność jelit diagnozuje się w oparciu o badanie przedmiotowe pacjenta i badania obrazowe. W badaniu przedmiotowym charakterystyczna jest wzmożona perystaltyka (ruchy jelit) w początkowej fazie niedrożności, a następnie jej brak; palpacyjnie wyczuwalne jest wzdęcie, obserwowana jest bolesność brzucha. W badaniach obrazowych uwidaczniane są rozdęte pętle jelit, niekiedy widoczne guzy, przepukliny. Tomografia komputerowa jamy brzusznej jest złotym standardem w ustalaniu miejsca i przyczyny niedrożności. Badania laboratoryjne służą ocenie ogólnego stanu pacjenta, do zlecanych badań należą przede wszystkim elektrolity, markery stanu zapalnego – OB i CRP. W przypadku podejrzenia niedrożności spowodowanej nowotworem jelita grubego konieczne jest wykonanie kolonoskopii i pobranie wycinków z guza do badania histopatologicznego.

• Zespół nieszczelnego jelita – przyczyny, objawy, diagnostyka

Zespół nieszczelnego jelita (leaky gut syndrome) to stan, w którym dochodzi do nadmiernej przepuszczalności bariery jelitowej. Uszkodzenie połączeń ścisłych między komórkami jelit – enterocytami powoduje przenikanie do krwiobiegu niestrawionych resztek pokarmowych, toksyn bakteryjnych oraz antygenów, co może aktywować układ odpornościowy i prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego. Zespół ten nie jest klasyfikowany jako odrębna jednostka chorobowa w medycynie konwencjonalnej, ale coraz częściej uważa się, że zwiększona przepuszczalność jelit może odgrywać rolę w rozwoju wielu chorób przewlekłych.

Przyczyny. Do czynników uszkadzających barierę jelitową i prowadzących do jej „nieszczelności” należą:

• przewlekłe stany zapalne jelit (choroba Crohna, celiakia, infekcje jelitowe),
• dysbioza jelitowa (zaburzenia składu mikrobioty),
• dieta – bogata w wysoko przetworzoną żywność, konserwanty, nadmiar cukru i alkoholu,
• przewlekły stres i zaburzenia osi jelitowo-mózgowej,
• stosowanie leków (NLPZ, antybiotyki, inhibitory pompy protonowej),
• choroby przewlekłe (cukrzyca, otyłość, choroby autoimmunologiczne).

Objawy. Objawy zespołu nieszczelnego jelita są niespecyficzne i mogą dotyczyć wielu układów i narządów. Do najczęstszych należą:

• dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (wzdęcia, biegunki, zaparcia, bóle brzucha, nietolerancje pokarmowe),
• objawy ogólnoustrojowe (przewlekłe zmęczenie, bóle mięśni i stawów, bóle głowy, mgła mózgowa),
• objawy skórne (trądzik, egzema, pokrzywka),
• zwiększona podatność na infekcje i choroby autoimmunologiczne.

Diagnostyka. Nie istnieje jednoznaczny, rutynowo stosowany test potwierdzający zespół nieszczelnego jelita. Badania, które znajdują zastosowanie w tej przypadłości to:

• testy przepuszczalności jelitowej (np. test laktuloza/mannitol – ocenia przenikanie cukrów przez błonę śluzową jelita),
• badanie zonuliny w kale (zonulina – białko regulujące szczelność połączeń ścisłych),
• badania krwi oceniające skutki nieszczelności (niedobory witamin i minerałów, markery stanu zapalnego – OB, CRP).

W diagnostyce nieszczelności istotna jest diagnostyka zaburzeń/chorób (np. celiakii, chorób zapalnych jelit) mogących być przyczyną nieszczelności.

Dolegliwości jelita grubego

Bezpośrednio za jelitem cienkim znajduje się jelito grube, którego funkcje już diametralnie różnią się. W jelicie grubym zachodzi przede wszystkim wchłanianie wody i elektrolitów, formowanie kału oraz jego przechowywanie przed wydaleniem. Jakie dolegliwości mogą dotyczyć jelita grubego?

• Rak jelita grubego – przyczyny, objawy, diagnostyka

Rak jelita grubego jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych przewodu pokarmowego i stanowi istotną przyczynę zgonów z przyczyn onkologicznych na świecie. Rozwija się zazwyczaj na podłożu zmian przedrakowych – polipów gruczolakowatych – w wyniku wieloletniego procesu przemian nowotworowych. Wczesne rozpoznanie znacząco zwiększa szansę na skuteczne leczenie, dlatego kluczowe znaczenie mają badania przesiewowe – laboratoryjne i obrazowe.

Przyczyny. Do głównych czynników ryzyka raka jelita grubego należą:

• predyspozycje genetyczne i choroby dziedziczne (np. zespół Lyncha, FAP – rodzinna polipowatość gruczolakowata),
• obecność polipów gruczolakowatych i przewlekłych stanów zapalnych jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Crohna),
• czynniki dietetyczne: dieta bogata w czerwone i przetworzone mięso, uboga w błonnik, nadmierne spożycie alkoholu,
• styl życia: palenie tytoniu, otyłość, brak aktywności fizycznej,
• wiek (największe ryzyko po 50. roku życia).

Objawy. Rak jelita grubego przez długi czas może rozwijać się bezobjawowo. Do najczęstszych dolegliwości należą: zmiana rytmu wypróżnień (naprzemienne biegunki i zaparcia), krew w stolcu (jawna lub utajona), śluz w stolcu, bóle brzucha, wzdęcia, uczucie niepełnego wypróżnienia, spadek masy ciała i osłabienie, niedokrwistość z niedoboru żelaza (wynik przewlekłego krwawienia z guza), objawy niedrożności jelit (przy zaawansowanych guzach zwężających światło jelita).

Diagnostyka. Podstawą rozpoznania raka jelita grubego są badania endoskopowe i obrazowe:

• kolonoskopia (obrazowanie od wewnątrz jelita grubego endoskopem z kamerką) – złoty standard; umożliwia uwidocznienie zmiany, pobranie wycinków do badania histopatologicznego, a w przypadku polipów – ich usunięcie,
• inne badania obrazowe – tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy, rezonans magnetyczny,
• laboratoryjne testy przesiewowe – test na krew utajoną w kale,
• inne badania laboratoryjne – morfologia (często obserwowana niedokrwistość), markery nowotworowe (CEA – użyteczny głównie do monitorowania leczenia).

• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa) – przyczyny, objawy, diagnostyka

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (CU, colitis ulcerosa) jest przewlekłą, nieswoistą chorobą zapalną jelit, która obejmuje wyłącznie jelito grube i odbytnicę. Zmiany zapalne mają charakter ciągły, zaczynają się w odbytnicy i szerzą, obejmując niemalże każdy odcinek jelita grubego. Proces zapalny ogranicza się do błony śluzowej i podśluzowej, w odróżnieniu od choroby Leśniowskiego-Crohna, w której zapalenie obejmuje całą grubość ściany jelita.

Przyczyny. Dokładna etiologia wrzodziejącego zapalenie jelita grubegonie jest znana. Istotną rolę odgrywają: nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna na bakterie obecne w jelicie u osób predysponowanych genetycznie, czynniki genetyczne (rodzinne występowanie choroby), czynniki środowiskowe: dieta uboga w błonnik, bogata w tłuszcze, zakażenia jelitowe, przewlekły stres.

Objawy. Do typowych objawów wrzodziejącego zapalenia jelita grubego należą:

• biegunki z domieszką krwi i śluzu (nawet kilkanaście wypróżnień na dobę),
• bóle brzucha, najczęściej w lewym dolnym kwadrancie,
• parcia naglące na stolec i uczucie niepełnego wypróżnienia,
• gorączka, osłabienie, spadek masy ciała,
• objawy niedokrwistości (bladość, męczliwość, zawroty głowy) pojawiające się w wyniku przewlekłych krwawień.

Mogą również występować objawy pozajelitowe:

• zmiany stawowe (zapalenie stawów obwodowych, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa),
• zmiany skórne (rumień guzowaty, piodermia zgorzelinowa),
• zapalenie błony naczyniowej oka,
• choroby wątroby i dróg żółciowych (pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych – PSC).

Diagnostyka. Rozpoznanie colitis ulcerosa opiera się na zestawieniu wyników badania przedmiotowego pacjenta, wyników endoskopowych i histopatologicznych.

• Badanie endoskopowe (kolonoskopia z pobraniem wycinków) to złoty standard diagnostyczny; pozwala uwidocznić ciągłe zmiany zapalne w jelicie grubym i potwierdzić je histopatologicznie po pobraniu wycinków.
• Badania laboratoryjne
  • w morfologii widoczna anemia, podwyższone OB i CRP, także hipoalbuminemia (niskie stężenie białka – albuminy we krwi),
  • monitorowanie stężenia kalprotektyny w kale – markera stanu zapalnego w jelicie, pomaga w ocenie skuteczności leczenia choroby,
  • przeciwciała przeciwko antygenom cytoplazmy neutrofilów ANCA, pozwalają na różnicowanie colitis ulcerosa od choroby Crohna (różnicowanie powinno także dotyczyć zakażenia bakterią Clostridioides difficile i choroby nowotworowej jelita grubego).

• Zespół jelita drażliwego (IBS) – przyczyny, objawy, diagnostyka

Zespół jelita drażliwego (IBS) jest przewlekłym, czynnościowym zaburzeniem przewodu pokarmowego, charakteryzującym się nawracającymi bólami brzucha związanymi ze zmianą rytmu wypróżnień. Nie stwierdza się w nim zmian organicznych ani biochemicznych w jelitach, a dolegliwości wynikają głównie z zaburzeń czynnościowych osi jelitowo-mózgowej. IBS jest jedną z najczęstszych przyczyn zgłaszania się pacjentów do gastroenterologa.

Przyczyny. Etiologia IBS nie jest w pełni poznana. Wśród czynników odgrywających rolę wymienia się:

• zaburzenia osi mózg–jelito (nieprawidłowa regulacja przez układ nerwowy),
• nadwrażliwość trzewną (zwiększona wrażliwość jelit na bodźce),
• zaburzenia motoryki jelit (przyspieszona lub spowolniona perystaltyka),
• przebyte infekcje jelitowe (tzw. IBS poinfekcyjny),
• dysbiozę jelitową (zaburzenia mikrobioty),
• czynniki psychologiczne: stres, lęk, depresja,
• dietę bogatą w produkty ciężkostrawne, fermentujące (FODMAP).

Objawy. Do głównych objawów IBS należą:

• nawracające bóle brzucha, zwykle ustępujące po wypróżnieniu,
• zmiana rytmu wypróżnień: biegunki, zaparcia lub naprzemienne biegunki i zaparcia,
• wzdęcia, nadmierne gazy, uczucie pełności,
• śluz w stolcu,
• uczucie niepełnego wypróżnienia.

Choroba przebiega przewlekle z okresami zaostrzeń i remisji. Objawy mogą nasilać się w sytuacjach stresowych lub po spożyciu określonych pokarmów.

Diagnostyka. IBS diagnozuje się wówczas, jeżeli nawracający ból brzucha pojawia się jeden raz w tygodniu lub więcej w przeciągu 3 miesięcy oraz ból związany jest z co najmniej dwoma poniższymi cechami:

• wiąże się z wypróżnieniem,
• wiąże się ze zmianą częstości wypróżnień,
• wiąże się ze zmianą konsystencji stolca.

W IBS wyniki badań laboratoryjnych są prawidłowe (morfologia, CRP, OB, TSH, badania kału na krew utajoną, pasożyty, kalprotektyna), endoskopowych również.

• Zaburzenia mikrobioty jelitowej (dysbioza) – przyczyny, objawy, diagnostyka

Dysbioza to zaburzenie w ilościowym i jakościowym składzie mikrobioty, czyli mikroorganizmów (głównie bakterii) bytujących w jelitach. Polega na zmniejszeniu liczby korzystnych bakterii (np. Bifidobacterium, Lactobacillus) i nadmiernym namnażaniu drobnoustrojów potencjalnie chorobotwórczych. Prawidłowa mikrobiota odgrywa kluczową rolę w procesach trawienia, metabolizmie, syntezie witamin oraz w regulacji odporności. Zaburzenia jej składu mogą prowadzić do różnych chorób jelit i zaburzeń ogólnoustrojowych.

Przyczyny. Do głównych czynników prowadzących do dysbiozy należą:

• przewlekłe lub częste stosowanie antybiotyków i leków (NLPZ, inhibitory pompy protonowej),
• dieta uboga w błonnik, a bogata w cukry proste, tłuszcze zwierzęce i żywność wysokoprzetworzoną,
• przewlekły stres i zaburzenia osi jelitowo-mózgowej,
• choroby przewlekłe (choroba Crohna, colitis ulcerosa, celiakia, cukrzyca, otyłość, zespół metaboliczny),
• infekcje jelitowe,
• starzenie się organizmu, obniżona odporność.

Objawy. Dysbioza jelitowa może objawiać się różnorodnie, zarówno w obrębie przewodu pokarmowego, jak i poza nim:

• ze strony układu pokarmowego: wzdęcia, nadmierne gazy, bóle brzucha, biegunki lub zaparcia, nietolerancje pokarmowe,
• objawy ogólnoustrojowe: przewlekłe zmęczenie, obniżony nastrój, zaburzenia koncentracji („mgła mózgowa”),
• objawy skórne: trądzik, egzema, łuszczyca,
• zwiększona podatność na infekcje i choroby autoimmunologiczne.

Diagnostyka. Nie ma jednego standardowego testu diagnostycznego dla dysbiozy. Wśród badań dostępnych w ofercie sieci laboratoriów Diagnostyka znajdują się:

– NANOBIOME – badanie genetyczne mikroflory jelit oraz

– Mikrobiota jelit Complete, kompleksowe badanie mikrobioty jelit (40 gatunków bakterii i grzybów), czyli badanie wykorzystujące zarówno metody molekularne jak i standardowe metody mikrobiologiczne.

– Inne warianty badań NANOBIOME i Mikrobioty jelit dostępne są w zakładce:

Badania mikrobioty jelit

Uzyskane wyniki badań składu mikrobioty należy bezwzględnie skonsultować z lekarzem lub/i dietetykiem klinicznym w celu dobrania indywidualnego sposobu leczenia dysbiozy.

Alergia pokarmowa jako przyczyna dolegliwości jelitowych

Alergia pokarmowa nie jest chorobą układu pokarmowego, lecz układu odpornościowego, natomiast objawy mogą przebiegać w postaci dolegliwości jelitowych. W przebiegu alergii układ odpornościowy reaguje nieprawidłowo na określone białka zawarte w żywności. W wyniku spożycia alergizujących składników, w przewodzie pokarmowym uwolnione zostają mediatory zapalne, m.in. histamina, które wywołują objawy. Najczęściej po spożyciu czynnika alergizującego występują bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, nudności, a także nadmierne gazy. U niektórych osób pojawiają się również zaparcia lub uczucie pełności po posiłku.

Do najczęściej uczulających produktów należą mleko krowie, jaja, orzechy, soja, ryby i owoce morza, a także pszenica. Objawy jelitowe mogą występować samodzielnie lub współistnieć z innymi manifestacjami, takimi jak wysypki, pokrzywka czy duszności.

Leczenie polega przede wszystkim na eliminacji alergenu z diety, co zazwyczaj przynosi znaczną poprawę. Niekiedy konieczne jest wsparcie farmakologiczne, np. lekami przeciwhistaminowymi. Wczesne rozpoznanie alergii jest kluczowe, ponieważ przewlekłe zapalenie w jelitach może prowadzić do niedożywienia, anemii oraz zaburzeń wzrostu u dzieci.

Jak zdiagnozować alergię pokarmową?

Rozpoznanie alergii pokarmowej wymaga dokładnego wywiadu, często wspomaganego testami skórnymi, badaniami serologicznymi oraz próbami eliminacji i prowokacji pokarmowej.

Do najczęściej zlecanych badań, służących wykryciu alergii pokarmowych należą:

• Pakiet alergiczny pokarmowy,
• Test ALEX 2: molekularna diagnostyka alergii IgE-zależnej,
• Pakiet alergiczny – alergeny pszenicy,
•  Pakiet alergiczny – alergie pokarmowe objawiające się anafilaksją,
•  Pakiet alergiczny – objawy atopowego zapalenia skóry.

Nadwrażliwość pokarmowa IgG- zależna jako przyczyna dolegliwości jelitowych

Nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna jest reakcją układu odpornościowego o charakterze opóźnionym (w przeciwieństwie do alergii, która ma charakter natychmiastowy). Polega ona na wytwarzaniu przeciwciał klasy IgG specyficznych, skierowanych przeciwko określonym spożytym białkom pokarmowym. W wyniku powtarzającego się spożycia danego składnika dochodzi do powstawania kompleksów immunologicznych, które odkładając się w tkankach, mogą wywoływać przewlekły stan zapalny, także w obrębie jelit. Objawy zwykle pojawiają się po kilku lub kilkunastu godzinach, a nawet dniach (stąd opóźniony charakter reakcji) od kontaktu z białkiem wywołującym nadwrażliwość, co utrudnia ich powiązanie z konkretnym pokarmem.

Najczęściej zgłaszane dolegliwości to bóle brzucha, wzdęcia, biegunki lub zaparcia, a także uczucie przelewania czy pełności. U części pacjentów występują też objawy pozajelitowe, takie jak bóle głowy, zmęczenie, zmiany skórne czy problemy ze snem. Produkty najczęściej związane z reakcjami IgG-zależnymi to mleko krowie, jaja, gluten, drożdże, soja oraz różne gatunki orzechów.

Rozpoznanie opiera się na analizie objawów, prowadzeniu dzienniczka żywieniowego oraz specjalistycznych testach serologicznych. Podstawą terapii jest dieta eliminacyjno-rotacyjna, polegająca na wykluczeniu wskazanych produktów i stopniowym ich wprowadzaniu. Prawidłowo przeprowadzona eliminacja może istotnie zmniejszyć nasilenie dolegliwości jelitowych i poprawić ogólne samopoczucie pacjenta.

Jak zdiagnozować nadwrażliwość pokarmową IgG-zależną?

Warianty badań w kierunku nadwrażliwości IgG-zależnej dostępne są w kategoriach;

• IMMUNOdiagDIETA,
• ImuPro,
• Myfoodprofile.

Należy dodać, że renomowane organizacje, takie jak American Academy of Allergy, Asthma & Immunology (AAAAI) oraz Canadian Society of Allergy and Clinical Immunology (CSACI), odradzają stosowanie testów IgG, także IgG4 do diagnozowania nadwrażliwości pokarmowych. Uważają za wiarygodniejsze i skuteczniejsze w eliminowaniu objawów nadwrażliwości pokarmowej prowadzenie dzienniczków żywieniowych i wprowadzanie zmian w diecie na podstawie wyciąganych wniosków z obserwacji.

Podsumowanie

Choroby jelit i związane z nimi dolegliwości to pod względem diagnostycznym „twardy orzech do zgryzienia”. Właśnie ze względu na ich mnogość i wiele możliwych kierunków diagnostycznych postępowanie prowadzące od badań do diagnozy powinno być przedyskutowane z lekarzem, a proces leczenia prowadzony wyłącznie pod okiem specjalistów.